مردم شناسی خیر و طایفه بکر

 ادبیاتشفاهی و احتمالات جنبه علمی ندارند و طرح موضاعات زیر صرفاً برای اطلاع است. درمباحث و تحقیقات تاریخی، به‌ طور قطع و یقین اظهار نظر کردن، ناپختگی است؛ به‌ ویژهوقتی که سند و مدرک موثق و قابل ‌اعتمادی نیز در دسترس نباشد. سایرمطالبی که در مورد طایفه بکر و یا مردم شناسی خیر سابقاً از این وبلاگ منتشر شده، صحیح نمی باشد. به هر روی آن چه به نظرم توامان، نیکوتر و راست تر آمد را نوشتم خیریها مسلمان و شیعه مذهب اند. گویش مردم خیر در جنوب دریاچه بختگان که شامل کلماتپهلوی نیز می باشد با گویش مردم آباده طشک در شمال دریاچه بختگان کاملاً یکسان استو شباهت زیادی به گویش های رونیزی، نیریزی و فسایی دارد و با سایر گویش های استان فارسخویشاوندی نزدیکی دارد. طبق سندی مربوط به سال های نزدیک به 1150 خورشیدی كهبر روی پوست آهو نوشته شده است، حدود خیر طوری مشخص می شود كه شامل مكان های فعلیمحمد آباد،‌ مبارك آباد، دستجرد، بنوان و دهویه كه در تقسیمات كشوری روستاهایدهستان خیر محسوب می شود نیست. مردم این بلوک به كل این روستاها خیر می گویند وكمتر كسی از خود مردم خیر به این مطلب آگاه است. چنانكه كمتر از صد سال پیشروستاها و قلعه هایی بوده اند كه اكنون نیستند مانند شهر بزرگ سبا که از مبارکآباد تا ماهفرخان ادامه داشته و دهات خسرو آباد، سجل آباد، اله آباد، صادقآباد و قلعه سون  و برخی از روستاها چند كیلومتری جابجا شده اند. بکرهاعمدتاً در روستاهای غربی این منطقه ساكنند؛ یعنی روستاهای قشنگ خوابی، خانه كت ،سهل آباد و خیلی كمتر و پراكنده تر به صورت دورگه در سایر روستاها زندگی می كنند .شاخصه اصلی بكرها، اندام ورزیده، چهار شانه، قد بلند، بینی كشیده، موی مجعد وخرمایی رنگ و چشم های رنگی است. در کل بکرها بور هستند و به تیزهوشی و یادگیریسریع معروفند. برخی از بكرها طی خشكسالی های دوره پهلوی به مناطقی مانند خشت ودالكی در بوشهر، پیش قلعه در بجنورد و ‌روستای طرق در مشهد مهاجرت كرده اند كه بافامیلی های بكری، دستجردی، شیرازی، رخشان، طرقی و . شناخته شده اند. همچنین درشهرستان خرامه و دهستان کربار و روستاهای آن که تابع شهرستان شیراز هستند نیز حضوربکرها دیده شده است. مطابق تماس هایی از دوستان، حضور بکرهادر یکی از روستاهای نورآباد ممسنی، روستای جعفرجن در خشت بوشهر، ارسنجان، خرامه، روستای بکر در دهستان کوهستان داراب (کوهسون) دیده شده است. بکرها در خیر، دارای قلعه ها و قلات هایمتعددی در سرزمین های غربی خیر بوده اند که بیشتر آنها نابود شده است. روی سنگقبرهای قدیمی در قبرستان سهل آباد علاوه بر نام فرد نام طایفه بکر هم به چشم میخورد. تاریخ وفات در قبرها تا ۱۳۳۷هم دیده شده که مشخص نیست تاریخ خورشیدی است یا تاریخ مهی. در کتاب فارس نامهناصری چاپ سنگی آمده است نادرشاه افشار بکرها را جهت جنگ با عثمانی ها به چالدارنآذربایجان و برای حفاظت از مرزهای شمال شرقی ایران به شمال خراسان تبعید کرده است.شوربختانه در کل استان فارس یک کتاب چاپ سنگی از فارس نامه ناصری وجود دارد و آنهم در کتابخانه رئیسی در فلکه اطلسی شیراز نگهداری می شود که طی تلاش های چهار سالاخیر خود جهت دریافت نسخه PDF آن و در اختیار قرار دادن آن برای خوانندگان وبلاگ خیر سرزمین منبه نتیجه نرسیدم. در فرتور زیر روی سنگ قبر این گونه نوشته شده است: وفات مرحومشاه پسند بنت مرحوم خانجان من طایفة بکر فی شهر رمضان.( به زبان عربی نوشته شدهاست.) سهلآباد مرکز بلوک خیر بوده است و مهرازی آن با دیگر روستاها تفاوت دارد. سهلآباد تنها روستای خیر است که در دامنه کوه قرار دارد و از دو قسمت تشکیل شده است.ده کهنه و ده نو. ده کهنه بافت قدیمی و ده نو بافت جدیدتر روستای سهل آباد است.مهرازی خانه های سهل آباد نوع خاصی است که تارمه ای نامیده می شود. فامیلی بیشترمردم خانه کت و قشنگ خوابی، بکری و جنگلی، سهل آباد، رنجبر، دربندان، فتحی،دامنه، الهی، بنوان و دستجرد، زارع، مبارک آباد، مبارکی، محمد آباد و دهویهشاهسونی و شاهسوندی و مردم سایر روستاها فامیلی های متعددی دارند. در مورد گویشخیری بعدا صحبت خواهم كرد. طی تماس های برخی از دوستان اشاره شده است، برخی ازخیری ها در سده های گذشته به ارسنجان نیز مهاجرت کرده اند. نقل از فارسنامهناصری نوشته حاج میرزا حسن حسینی فسایی در فاسنامه ابن بلخی آمده‌است: خیره ونیریز دو شهرک است و نیریز قلعه‌ای دارد و از آنجا انگور بسیار خیزد، و بیشترینانگور آنجا، کشمش باشد و هوای معتدل و آب روان و به هر دو جای، جامع و منبر باشد وآبادان است، نزدیک ولایت خسویه و به خیره قلعه‌ای است بر کوه، سخت محکم. فارسنامهابن بلخی تصحیح دکتر رستگار فسایی کتاب شمس اللغات در تاریخ نیریز چنین می‌نگارد:نیریز نام دهی است در فارس و نامی است از موسیقی و به شبانکاره هم خوانده می‌شود،زیرا این سرزمین محل شبانان فریدون بوده‌است. در حال حاضر مرکز بلوک خیر، شهرماهفرخان است. مطابق بیان کتاب فارس نامه ناصری چاپ سنگی ( نویسنده وبلاگمطالب را رویت نکرده و از فردی دیگر شنیده است) برخی از بکرها از خیر به سه ناحیهخراسان شمالی، خشت بوشهر و چالدران ( جهت جنگ با سپاه کشور عثمانی ) گسیل میشوند.( در کتاب فارس نامه ناصری با چاپ های فعلی اطلاعات زیادی برای علاقه مندانبه فارس پژوهی و مردم شناسی فارس وجود دارد از جمله بلوک خیر و همین طور در فارسنامه ابن بلخی، اما نکات یاد شده بالا در کتاب چاپ سنگی وجود دارد در استان فارسفقط یک جلد از آن موجود است که دسترسی به آن صرفاً برای پژوهشگران همراه با نامههای دولتی امکان پذیر است.) صحت و سقم مطالب بعدی تردید پذیر می باشد و منابعآن از نظر نویسنده وبلاگ متقن نیست. عشایر بکر که با فارسی تکلم می کنند از سابقدر مسیر (همجوار) کوچروی ایل عرب جباره و شیبانی، عشایری نیمه کوچرو بوده ودامداری داشته اند. (نویسنده وبلاگ : در کتاب اردشیر بابکان زاده بختگان هم آمدهکه بکر ها نیمه کوچرو بوده اند. ولی بنده که خودم اهلسهل آباد هستم تا خیلی پیش ترها از نیاکانم که بکر بوده اند چیزی از زندگی عشایریو کوچ رویی نشنیده ام و ندیده ام. ) بنا به گفته اشخاص کهنسالبکر، به دلایلی دولت وقت (حکومت قاجاریه) این طایفه را چهار بنیچه کرده ، قسمتی به ترکمن صحرا ، عده ای به طرفبجنورد خراسان و عده ای را به طرف خشت دالکی از توابع بوشهر و عده ای را به سرکوهداراب ( دهستان کوهستان در داراب معدن و روستایی به نام بکر دارد. سابقا از رستاقداراب افرادی به سهل آباد مهاجرت کرده اند.) متفرق و تبعید می کنند و قسمتی هم در فارس در منطقه اولیه باقیمانده اند. بکر های فعلی در مناطق خانه کت، قشنگ خوابی، سهل آباد از توابعاستهبان، و روستای معزآباد جابری مقیم اند از همان بکرهای باقی مانده در فارس میباشند . 1- بکر های خانه کت : از چند اولاد بنام های " اولاد حسین ، کربلاییمحد خان ، اولاد باقر ، اولاد امراله ، اولاد کرم بیگ)این اولاد سابقا از کرمان بهفارس مهاجرت کرده و به طایفه بکر پیوسته اند. اولاد بشیر ، اولاد غلامرضا (سابقهاز طایفه لشنی به بکر پیوسته اند . و اولاد فرهاد تشکیل شده اند . 2- بکر های قشنگخوابی : شامل " اولاد علی نظرخان ، اولاد خدا داد ، اولاد محدخان ، اولادشیرزاد ، و قسمتی از اولاد کرم بیگ می باشند . شهرت اکثر بکر ها " رنجبر وجنگلی " است . بکر های سهل آباد و معزآباد جابری نیز از بکر های خانهکت و قشنگ خوابی هستند که به آنجا رفته اند. بکر های ساکن معزآباد اکثرا ازاولاد فرهاد می باشند. منبع : کتاب وقایع ایلات خمسه نوشته علی محمد نجفی شابک: 978-964-7811-33-0 و مصاحبه با غلامعلی اکرمی نژاد نوشته شده در وبلاگی منتسب به معزآباد جابریکه آدرس آن حذف شده است. روی سنگ قبرهای قبرستان سهلآباد خیر نام طایفه بکر حکاکی شده است و حاکی از این است که بودن از تبار بکر چیزمهمی بوده است که روی قبرها ذکر می شده است. در گویش فارسی بکری، واژگانبسیار اندکیاز زبان های کردی، لری، بختیاری یافت می شود که در وبلاگ گویش خیری ذکر شده است.بکرها هیچ وقت به صورت کوچ رو زندگی نمی کردند و علت آن هم نبودن گرمسیر و سردسیرو کوچ راه خاص آن ها بوده است. از نظر نویسنده وبلاگ بکرها همانند سایر اقوام ومردمان ایرانی در هم آمیختگی و در هم تنیدگی زیادی با دیگر مردم و اقوامایرانی دارد که مشخص شدن آن نه امکان پذیر است و نه سودمند.